ترخیص کالا از گمرک طی مراحل مختلفی انجام می‌گیرد که تعیین مسیر گمرکی را می‌توان یکی از مراحل مهم این فرایند به شمار آورد. مسیر گمرکی تعیین می‌کند که کالا می‌تواند بدون نیاز به کنترل‌های بیشتر به صندوق ارجاع داده شود یا نه ارزیابی‌های دقیق‌تری برای تایید اسناد و مدارک ارائه شده و مطابقت آنها با کالا موردنیاز است.
صاحبان کالاها با شناخت بهتر از مسیرهای گمرکی می‌توانند زمینه ترخیص سریع‌تر کالاهای وارداتی خود را از گمرک فراهم کنند. مسیرهای معمول گمرکی در حال حاضر در تمامی گمرکات شامل مسیر سبز، زرد و قرمز است. معمولا کالاهایی که در مسیر سبز قرار می‌گیرند با طی مراحل کمتری به صندوق و سپس درب خروج هدایت می‌شوند. در این مقاله از بازرگانی میترابی به شرح بیشتری از انواع مسیرهای گمرکی، نحوه تعیین این مسیرها و سایر موضوعات مرتبط خواهیم پرداخت.
منظور از مسیر گمرکی چیست؟
کالا پس از ثبت اظهار در سامانه جامع تجارت (EPL) به مرحله تعیین مسیر گمرکی وارد می‌شود. در این مرحله کالاها به صورت رندوم توسط کارشناسان گمرک تحت ارزیابی و بررسی بیشتر قرار می‌گیرند. مسیرهای گمرکی در همه گمرکات در حال حاضر شامل مسیر سبز، مسیر زرد و مسیر قرمز است.
تعیین مسیر گمرکی با هدف اعمال کنترل‌های گمرکی در راستای بررسی کالا در حداقل زمان و ترخیص آن در سریع‌ترین زمان ممکن انجام می‌گیرد.
مسیر سبز گمرکی
مسیر سبز بهترین و سریع ترین مسیر است. وقتی کالا اظهار می‌شود به صندوق ارجاع داده می‌شود و چنانچه نیاز به اخذ مجوزی وجود داشته باشد، مجوز اخذ شده و پس از پرداخت هزینه‌های گمرکی کالا به درب خروج هدایت می‌شود. تشریفات گمرکی مربوط به درب خروج انجام و کالا ترخیص می‌شود.
در این مسیر، در صورتی که اسناد و مدارک موردنیاز به طور کامل و صحیح ارائه شده باشند و اطلاعات ثبت شده در اظهار نامه کالا و رسید پرداخت آن صحیح باشد، کالا بدون نیاز به بررسی و بازدید فیزیکی و اخذ مجوز خاصی، شماره ارزیابی از سامانه دریافت کرده و برای ترخیص به درب خروج هدایت می‌شود. فرایند ترخیص برای کالاهای قرار گرفته در مسیر سبز در اغلب موارد در عرض یک روز کاری انجام می‌شود.
از جمله مهم‌ترین عواملی که باعث می‌شوند کالای وارداتی در مسیر سبز قرار گیرد، عبارتند از:
- عدم وجود تخلف در اظهار کالا
- کالاهای وارداتی شرکت‌های تولیدی دارای کارت بازرگانی
- خوش حسابی صاحب کالا در محاسبه و پرداخت مالیات
- عدم وجود هر گونه تخلف در استفاده از کارت بازرگانی
مزایای قرارگیری کالا در مسیر سبز گمرکی
همانطور که پیش‌تر نیز اشاره شد، مسیر سبز بهترین مسیر برای ترخیص کالا از گمرک است. کالاهایی که در این مسیر قرار می‌گیرند می‌توانند مراحل ترخیص خود را به سرعت طی کنند. همچنین کالاهای قرار گرفته در این مسیر، از آنجایی که نیاز به دریافت مجوز قانونی ندارند، فاقد هر گونه ریسکی هستند و نیازی به اخذ استانداردهای اجباری ندارند.
مسیر زرد گمرکی
در مسیر زرد، اسناد توسط کارشناسان مجازی مورد بررسی قرار می‌گیرند. پس از بررسی در صورت نیاز کالا به مسیر قرمز هدایت می‌شود و چنانچه نیاز به بررسی‌های بیشتر نباشد اسناد کالا تایید می‌شود. موارد مورد بررسی در مسیر زرد شامل بررسی ارزش و تعرفه کالاست تا مطابقت بین کالا و اسناد ارائه شده به تایید برسد. تایید نهایی کالا در این مرحله منوط به انجام آزمایشات بوده و بایستی کالا به لحاظ استاندارد بودن مورد تایید قرار بگیرد. با این حال، در مسیر زرد کالا به صورت فیزیکی مورد بررسی قرار نمی‌گیرد و صرفا اسناد بررسی می‌شوند.
اگر در این مرحله تشخیص داده شود که کالا نیازمند اخذ مجوز از سازمان‌های مربوطه است از صاحب کالا یا کارگزار گمرکی درخواست می‌شود تا نسبت به اخذ مجوزات لازم اقدام نماید. پس از اخذ مجوزات، سند تایید و پس از تسویه هزینه‌های گمرکی، کالا برای طی تشریفات گمرکی در درب خروج به این بخش ارجاع داده می‌شود تا پس از طی مراحل لازم کالا ترخیص شده و بارگیری شود.
مهم‌ترین عاملی که باعث تعیین مسیر زرد برای کالا می‌شود، به سابقه ترخیص کالا طی سه ماه اخیر بر می‌گردد.
مسیر قرمز گمرکی
در مسیر قرمز کالا به صورت فیزیکی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این مسیر به شکلی کامل و دقیق کالا توسط ارزیابان و کارشناسان حاضر در محل ارزیابی می‌شود. کارشناسان در این مرحله مشاهدات خود مبنی بر وجود هر گونه مغایرت میان کالا و اسناد ارائه شده را بررسی و گزارش می‌کنند. این گزارش به شکل کامنت در سامانه EPL درج می‌شود. پس از ثبت مشاهدات، این گزارش به صورت کامنت در اظهارنامه ثبت می‌شود و سپس این کامنت‌ها توسط کارشناس مجازی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
کالاهای قرار گرفته در مسیر قرمز، نسبت به کالاهای دیگر مدت زمان بیشتری برای ترخیص از گمرک نیاز دارند. این کالاها هم به لحاظ اسناد و مدارک و هم به صورت فیزیکی تحت ارزیابی قرار می‌گیرند.
مسیر قرمز اغلب برای کالاهایی تعیین می‌شود که صاحبان آنها کارت بازرگانی خود را به تازگی اخذ کرده‌اند. علاوه بر این، در مواردی که بررسی مدارک و اسناد ثبت شده در سامانه جامع تجارت به هر دلیلی امکان‌پذیر نباشد، کالا برای بررسی‌های بیشتر در مسیر قرمز گمرکی قرار داده می‌شود.
برخی از عوامل دخیل در تعیین مسیر گمرکی
عوامل متعددی در تعیین مسیر گمرکی کالای وارداتی می‌توانند موثر باشند که از جمله آنها می‌توان به عوامل زیر اشاره نمود:
- ارزش کالا
- نوع کالا
- کشور مبدأیی که کالا از آن وارد شده است.
- فرد مسئول اظهار کالا
- سابقه ترخیص کالا طی سه ماه اخیر
- خوش حسابی صاحب کالا و عدم ارتکاب هرگونه تخلف از طرف وی
کالاها چگونه وارد مسیرهای کنترلی گمرک می‌شوند؟
انتخاب کالاها برای بررسی بیشتر به صورت رندوم و تصادفی انجام می‌گیرد و از قبل تعیین شده نیست. یعنی صاحب کالا نمی‌تواند پیش از ثبت اظهار و دریافت کد کوتاژ نسبت به مسیر قرارگیری کالا اطلاعی به دست آورد. با این حال، از سوی دفتر واردات و فناوری گمرک ایران، یک سری امتیازاتی در این زمینه در نظر گرفته شده است. طبق این شرایط، شرکت‌هایی که خوش حساب هستند و به عنوان مشتریان خوش نام شناخته می‌شوند و عمدتا در زمره واحدهای تولیدی قرار دارند و کالاهای مورد استفاده در خط تولید خود را وارد می‌کنند، برای اینکه از ایجاد وقفه در مرحله ترخیص کالا جلوگیری شود، در مسیر کنترلی سبز قرار داده می‌شوند.
کالاهایی نیز وجود دارند که نیاز است مجوزات خاصی برای آنها اخذ شود. این کالاها شامل مواد و تجهیزات پزشکی است که بایستی تحت کنترل‌های دقیق‌تری قرار بگیرند. در چنین کالاهایی شرکت تولیدی یا غیر تولیدی نمی‌تواند دلیلی برای عدم بررسی بیشتر کالا در نظر گرفته شود. این کالاها معمولا در مسیر قرمز قرار می‌گیرند.
در حالت کلی کسی اعم از صاحب کالا یا کارگزار گمرک نمی‌تواند دخالتی در تعیین مسیر گمرکی داشته باشد و تعیین مسیر کنترلی کالا توسط سیستم انجام می‌گیرد. بنابراین تعیین مسیر گمرکی برای اظهارنامه به عهده سامانه هوشمند الکترونیکی است و چنین سیستمی احتمال دستکاری در تعیین مسیر کالاها را به صفر می‌رساند. این سیستم هوشمند تشخیص می‌دهد که چه کالاهایی نیازمند کنترل دقیق‌تری هستند. از این رو نیازی به بررسی اسناد و مدارک ترخیص کالا تمامی محموله‌های ورودی به گمرک وجود ندارد و صرفا برخی از محموله‌ها که احتمال می‌رود به صورت قاچاق وارد شوند، اسناد آنها مخدوش باشد یا مشمول ورود غیرقانونی باشند، به صورت دقیق‌تر ارزیابی می‌شوند.
فرایند تعیین مسیر گمرکی
کالای وارداتی به کشور، ابتدا به گمرک اظهار می‌شود و مشخصات آن به طور کامل در سامانه جامع تجارت (EPL) ثبت می‌گردد. با ثبت نهایی کالا، کد کوتاژ صادر می‌شود. هزینه‌هایی شامل حقوق ورودی و عوارض گمرکی کالا پرداخت می‌شود. کالا برای تعیین مسیر گمرکی و وضعیت کنترل به بخش مربوطه ارجاع داده می‌شود. اگر در مسیر سبز قرار گیرد بدون نیاز به درخواست نوبت به درب خروج هدایت می‌شود. اما اگر مسیر تعیین شده برای کالا، زرد باشد باید نسبت به ثبت نوبت برای کارشناس در سامانه EPL اقدام شود. اما در صورتی که مسیر قرمز برای کالا تعیین شده باشد، از طرف سیستم یک ارزیاب مستقر در محل برای کالا معرفی می‌شود و در آخرین مرحله، پروانه گمرکی از طرف صندوق صادر و کالا اجازه ترخیص دریافت می‌کند.
جمع بندی
ترخیص کالا فرایندی پیچیده و زمان‌بر است. یکی از مراحل مهم این فرایند تعیین مسیر گمرکی است. در مسیر گمرکی وضعیت کنترل کالا تعیین می‌شود. تعیین مسیر گمرکی با توجه به عواملی مانند نوع کالا، شخص یا شرکت وارد کننده و سابقه ترخیص و … به صورت رندوم انجام می‌شود. شرکت‌ها و صاحبان کالاهای وارداتی برای اینکه بتوانند در موعد مقرر نسبت به ترخیص کالای خود اقدام نمایند، بهتر است در مورد این مسیرها و نحوه تعیین آنها اطلاعات لازم را بدست آورند.
