ترانزیت یکی از اصطلاحاتی است که در حوزه واردات و صادرات به وفور مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اصطلاح در لغت مترادف با منتقل کردن و عبور دادن است. به عبارتی به فرایند انتقال یک کالا از نقطه‌ای به نقطه دیگر اشاره دارد. ترانزیت به عنوان یکی از ارکان مهم حمل و نقل شناخته می‌شود و دارای دو نوع ترانزیت داخلی و ترانزیت خارجی است.
ترانزیت داخلی به فرایند انتقال کالای ترخیص نشده از یکی از گمرکات مرزی به یک گمرک دیگر جهت طی مراحل ترخیص قطعی اطلاق می‌گردد. در ادامه به شرح بیشتری از مفهوم ترانزیت داخلی، انواع و شرایط آن خواهیم پرداخت. پس با این مقاله از بازرگانی میرترابی همراه ما باشید.
منظور از ترانزیت داخلی چیست؟
یکی از رویه‌های مهم گمرکی، ترانزیت داخلی یا عبور داخلی است. ترانزیت داخلی رویه‌ای گمرکی است که بر اساس آن کالاهای ترخیص نشده از یک گمرک مجاز به یک گمرک مجاز دیگری یا سایر اماکن تحت نظارت گمرک منتقل می‌شوند تا تشریفات قطعی گمرک در مقصد انجام بگیرد. به عبارتی در تزانزیت داخلی انجام تشریفات قطعی به مقصد محول می‌شود. در این حالت یک سری از تشریفات در مبدأ صورت می‌گیرد و ترخیص قطعی کالا در گمرک مقصد انجام می‌گیرد.
در ترانزیت داخلی کالایی که از یک نقطه مرزی وارد کشور شده و در گمرک موردنظر به دلایلی فرایند ترخیص آن انجام نمی‌شود، به یک گمرک دیگر انتقال داده می‌شود تا مراحل ترخیص قطعی خود را سپری کند. تشخیص اینکه کالایی نیازمند ترانزیت داخلی است یا نه، یا توسط گمرک انجام می‌شود و یا به صلاح دید صاحب بار صورت می‌گیرد. پس از تایید ترانزیت داخلی بار، حمل آن طی یک نظارت دقیق و تشریفات گمرکی خاص انجام می‌شود.
با این حال، عدم انجام فرایند ترخیص در گمرک مبدأ به معنای انجام هیچ گونه بازرسی نیست. زیرا محموله‌ای که دستور ترانزیت داخلی آن صادر شده، ابتدا در گمرک مبدأ تحت بازرسی قرار می‌گیرد. در این صورت چنانچه مغایرتی میان کالای اظهار شده و کالای ارسالی وجود داشته باشد، کالا با عنوان کالای قاچاق مورد پیگیری قرار می‌گیرد.
همچنین کالا بایستی طبق تاریخ مشخصی که تعیین شده به گمرک مقصد رسیده باشد. در غیر این صورت کالا باز هم به عنوان کالای قاچاق شناخته می‌شود. این به غیر از مواردی است که علت تاخیر بار، به تصادف یا بروز یک حادثه غیرمنتظره در پروسه انتقال مربوط شود.
بیشتر بخوانید: ترانزیت خارجی چیست؟
روش‌های ترانزیت داخلی
ترانزیت داخلی به نوبه خود شامل دو روش است. ترانزیت داخلی اداری و ترانزیت داخلی شخصی.
تزانزیت داخلی اداری
یک زمانی برخی از کالاها در بعضی از گمرکات دپو می‌شوند و از آنجایی که خود گمرک مربوطه با تکمیل ظرفیت انبارها مواجه است نمی‌تواند امور ترخیصی کالای موردنظر را انجام دهد. از این رو دستوری مبنی بر ترانزیت داخلی اداری کالا صادر می‌کند یا به عنوان مثال کالا برای طی فرایند ترخیص به یکی از گمرکات نزدیک منتقل می‌شود. در این روش، گمرک به عنوان مسئول رسیدگی به امور ترخیصی شناخته می‌شود.
ترانزیت داخلی شخصی
روش دوم، ترانزیت داخلی شخصی است که طی آن صاحب کالا درخواست جابجایی کالا از گمرک مبدء به گمرک مقصد را می‌دهد و گمرک مبدأ ملزم به پذیرش این درخواست است. در اینجا اسناد و مدارکی نیاز است که بایستی توسط صاحب کالا آماده شده و ضمیمه اظهار نامه شود. این مدارک شامل سیاهه خرید کالا، لیست عدل بندی، بارنامه، ترخیصیه و موافقت نامه کتبی بانک است. زمانی که کالا به صورت بانکی وارد می‌شود و صاحب کالا قصد انجام ترازیت داخلی داشته باشد، باید بانک طی نامه‌ای موافقت خود را اعلام کند.
شرایط و مدارک موردنیاز ترانزیت داخلی
برای ترانزیت داخلی علاوه بر مدارک مذکور، یک سری گواهی‌ها و مجوزات دیگر موردنیاز است که بسته به نوع کالا بایستی اخذ شوند. یک زمان مشخصی برای این ترانزیت در نظر گرفته شده است که بایستی حمل و ترانزیت کالا در آن زمان مقرر انجام شود. به گمرک مقصد هدایت شده و مسیر ترخیص خود را طی کند.
بیشترین مسئولیت در ترانزیت داخلی به عهده شرکت‌های حمل است. این شرکت‌ها باید ضمانت‌های موردنیاز که عمدتا شامل بن‌های بیمه می‌شود را ارائه کنند. این مسئولیت به شرکت‌های حملی که دارای تاییدیه گمرک هستند و طرف قرارداد گمرک شناخته می‌شوند، واگذار می‌شود. تضمین‌های ارائه شده معمولا بسته به نوع و ارزش کالا تعیین می‌شوند. زمانی که کالا به مقصد اصلی رسید و ترخیص قطعی شد، شرکت حمل می‌تواند نسبت به تسویه حساب ضمانت نامه‌ها اقدام نماید.
ممکن است در طول مسیر کالا دچار حادثه‌ای شود. مثلا کالا کسری داشته باشد یا پلمپ کانتینر مخدوش شده باشد. قوانین و جزئیات مربوط به همه این موارد در ماده 110، 111، 112، 113 و 114 آئین نامه قوانین امور گمرکی و همچنین ماده 59، 60، 61 و 62 امور گمرکی به صورت کامل و با جزئیات تمام آمده است.
انواع ترانزیت داخلی
ترانزیت داخلی برخلاف تصوری که از مفهوم ترانزیت در اذهان عمومی شکل گرفته، تنها شامل ترانزیت زمینی نمی‌شود. در واقع ترانزیت داخلی شامل سه نوع ترانزیت زمینی، ترانزیت هوایی و ترانزیت دریایی است.
ترانزیت زمینی
این نوع از ترانزیت که با استفاده از خطوط جاده‌ای انجام می‌گیرد، به عنوان بهترین و با صرفه‌ترین روش ترانزیت داخلی در نظر گرفته می‌شود. در این روش محموله مشمول ترانزیت بوسیله وسایل نقلیه ترانزیتی از قبیل تریلی، انواع کامیون و کمپرسی حمل می‌شود و به گمرک مقصد منتقل می‌گردد. ترانزیت ریلی نیز به عنوان شیوه‌ای از ترانزیت زمینی برای حمل بارهایی با حجم بالا بسیار کاربردی است. با این حال، با توجه به عدم دسترسی کلیه مناطق کشور به خطوط ریلی، استفاده از این روش خیلی فراگیر نیست.
ترانزیت دریایی
ترانزیت دریایی سابقه‌ای طولانی دارد و از زمان‌های بسیار دور برای انتقال کالاها مورد استفاده قرار می‌گرفته است. وسیله انتقال بار در این روش قایق، لنج یا کشتی ترانزیتی است. از این شیوه ترانزیتی اغلب در حمل و نقل بین‌المللی استفاده می‌شود. با این حال از این روش می‌توان در ترانزیت داخلی نیز استفاده کرد. از جمله بیشترین کالاهایی که با استفاده از ترانزیت دریایی جابجا می‌شوند می‌توان به نفت و فرآورده‌های نفتی اشاره کرد. ترانزیت دریایی علاوه بر اینکه دارای صرفه اقتصادی بالایی است، نسبت به سایر روش‌های ترانزیت داخلی، روشی کم خطر نیز محسوب می‌شود.
ترانزیت هوایی
علیرغم اینکه روش ترانزیت هوایی در مقایسه با سایر انواع ترانزیت داخلی، هزینه‌برتر است اما سرعت حمل و نقل در این روش بسیار بالاست. معمولا از این روش برای کالاهایی استفاده می‌شود که از حیث سرعت انتقال دارای اهمیت بالایی هستند و یا در زمره کالاهای فسادپذیر جای می‌گیرند. از جمله این اقلام می‌توان به محصولات کشاورزی و خوار و بار و یا کالاهای پزشکی و دارویی اشاره کرد.
این شیوه معمولا زمانی به عنوان گزینه مناسب مورد استفاده قرار می‌گیرد که حجم کالای ترانزیتی کمتر از یک تن باشد و انتقال سریع کالا برای گیرنده حائز اهمیت باشد. از ترانزیت هوایی به عنوان روشی برای درآمد زایی دولت‌ها یاد می‌شود.
فرایند انجام ترانزیت داخلی
پس از ورود کالا به گمرک مبدأ، درخواست ترانزیت داخلی کالا از سوی مسئول حمل کالا که انجام عملیات ترانزیت نیز بر عهده وی است، به گمرک ارائه می‌گردد. امکان ارائه این درخواست پس از آماده سازی و ارائه مدارک موردنیاز و تنظیم اظهار نامه گمرکی ممکن خواهد بود. در مرحله بعد کالا به لحاظ مطابقت میان مدارک و اظهار نامه تحت بازرسی قرار می‌گیرد.
سپس با توجه به نوع کالا، کاربرد آن، ارزش کالا، میزان حقوق ورودی، داشتن جنبه تجاری یا تولیدی و روش ترانزیت داخلی، مبلغی تحت عنوان تضمین توسط کارشناسان گمرک تعیین می‌گردد. این مبلغ توسط شرکت حمل با هدف تضمین تحویل کالا بدون هیچ دخل و تصرفی به گمرک پرداخت می‌شود.
از آنجایی که مبلغ تضمین معمولا رقم بسیار بزرگی است و محموله‌های مشمول ترانزیت نیز بسیار متنوع هستند، شرکت‌های باربری با شرکت‌های بیمه وارد قرارداد می‌شوند و برای هر پروژه ترانزیت، ضمانت نامه‌هایی تحت عنوان بن ترانزیت از بیمه دریافت می‌کنند.
پس از طی این مراحل، کالا مجوز بارگیری و ارسال به گمرک مقصد را دریافت می‌کند و در زمان خروج از گمرک مبدأ، کالا مجددا بازرسی می‌شود.
کالا پس از خروج از گمرک مبدأ در تاریخ مشخص شده در پروانه ترانزیت بایستی به گمرک مقصد تحویل داده شود. در غیر این صورت به عنوان کالای قاچاق شناخته شده و مشمول پرداخت جریمه دیر کرد بار خواهد بود. پس از اینکه کالا به گمرک مقصد رسید جهت اطلاع از عدم دخل و تصرف مورد بازرسی دقیق قرار می‌گیرد. سپس مدارک موجود ارائه شده و قبض انبار برای کالا صادر می‌گردد. پس از این مرحله صاحب کالا می‌تواند نسبت به طی فرایند ترخیص کالا از گمرک اقدام کند.
لازم به ذکر است که پس از تایید وصول کالا از سوی گمرک مقصد، اقدامات لازم برای تسویه بن ترانزیت و خارج ساختن آن از لیست ضمانت شرکت باربری در قبال شرکت بیمه و گمرک انجام می‌شود.
هزینه ترانزیت داخلی
با توجه به اینکه ترانزیت داخلی در دو روش ترانزیت داخلی اداری و شخصی و در انواع زمینی، هوایی و دریایی انجام می‌گیرد برآورد هزینه‌های آن نیز بستگی به استفاده از هر کدام از این روشها متفاوت خواهد بود. با این حال، این هزینه به طور کلی تحت تاثیر عوامل زیر است:
- ماهیت و نوع کالای ترانزیتی
- ارزش کالا
- بیمه
- نوع ترانزیت داخلی
- فاصله مبدأ تا مقصد
- مسیر ترانزیت
جمع بندی
ترانزیت یکی از عوامل موثر در تحرکات اقتصادی یک کشور است. ترانزیت می‌تواند در صورت بالا بودن حجم واردات و صادرات کالا، موتور محرکه رشد و توسعه اقتصادی کشور را به حرکت در بیارود و ارز آوری قابل توجهی برای کشور داشته باشد. ترانزیت داخلی با هدف تسریع روند جابجایی کالاها در داخل کشور صورت می‌گیرد. انواع آن شامل ترانزیت زمینی، هوایی و دریایی است و به دو روش ترانزیت داخلی اداری و ترانزیت داخلی شخصی انجام می‌شود.
